قلم مو، یکی از ابزارهای اساسی نقاشی است که برای رنگ‌آمیزی و طراحی به کار می‌رود. انواع قلم مو نقاشی از نظر جنس الیاف، انعطاف‌پذیری، طرز قرار گرفتن الیاف، سطح مقطع الیاف و کاربرد و اندازه دارای انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هرکدام کاربرد و کارآیی مخصوص به خود را دارد و در هر سبکی متناسب با الن سبک می‌بایست دست به انتخاب قلم مو مناسب زده شود. در این مقاله اطلاعات کاملی راجع به انواع قلم مو نقاشی، ویژگی و کاربرد‌های آن ارایه کرده‌ایم.
اصول دسته بندی انواع قلم مو نقاشی
یکی از ابزارهای مهم هنرمندان و نقاشان قلم‌موی هنری است. برای کسانی که با این ابزار سر‌و‌کار دارند این است که شناخت کافی داشته‌باشند و علاوه بر آگاهی نسبت به انواع و نمونه‌های مختلف، به کارکردی که متناسب به هرکدام از قلم‌مو هست اشراف داشته‌باشند.
قبل از بررسی انواع قلم‌مو نقاشی لازم‌به توضیح است که اولین بار نویسندگان کشور مصر با جدا کردن الیاف انتهای نی و با بستن این رشته الیاف به دسته‌ی چوبی ابزاری شبیه قلم‌موی امروزی ساختند. پس از آن در کشورهای مختلف را با استفاده از موی حیوانات ساختند. امروزه علاوه بر قلم‌مو طبیعی ساخته شده با موی حیوانات، به‌صورت مصنوعی نیز به تولید قلم‌مو می‌پردازند. معمولا افراد برای دسته‌بندی قلم‌مو از زاویه‌های مختلفی چون جنس موها، طرز قرار گرفتن الیاف، انعطاف‌پذیری، سطح مقطع الیاف، کاربرد و اندازه‌ی آنها و… به موضوع می‌نگرند.
از نظر جنس الیاف، به قلم‌مو‌های طبیعی و مصنوعی و از نظر انعطاف‌پذیری به دو دسته‌ی کلی قلم‌مو‌های نرم و زبر تقسیم می‌گردند. الیاف و مو‌های قلم‌مو از نظر سطح مقطع به سه دسته‌ی سرتخت، سرگرد و باد‌بزنی تقسیم می‌گردد. بقیه‌ی انواع قلم‌مو‌ها مثل سرکج یا شمشیری، چابک یا برایت، زبان گربه‌ای یا فیلبرت و… در زیرمجموعه‌ی سه مورد اصلی گفته شده در بالا است. از نظر کاربرد نیز برخی قلم موها مناسب رنگ روغن و بعضی مناسب آبرنگ هستند. در ادامه به بررسی تک‌تک انواع قلم‌مو‌ها می‌پردازیم.
بیشتر بخوانید: ویترای؛ هنر جذاب نقاشی روی شیشه
بررسی انواع قلم مو نقاشی
در این قسمت فارغ از معیار‌ها و زاویه‌های مختلف مورد نظر در دسته‌بندی قلم‌مو‌ها به بررسی انواع قلم‌مو‌ها به‌صورت جداگانه می‌پردازیم.
قلم مو های نقاشی طبیعی و مصنوعی
اگر بخواهیم انواع قلم مو نقاشی را از نظر جنس الیاف آن تقسیم کنیم شامل قلم مو‌های طبیعی و مصنوعی می‌شود. در قلم مو از نوع طبیعی از موی حیواناتی مثل سمور، خوک، اسب و … استفاده می‌شود. در نوع مصنوعی همان‌گونه که از نام آن مشخص است از الیاف مصنوعی پلاستیکی استفاده می‌گردد.
قلم مو نقاشی نرم و زبر
انواع قلم مو نقاشی از نظر انعطاف‌پذیری الیاف آن شامل دو دسته‌ی کلی قلم مو‌های نرم و زبر هستند.
قلم مو نرم به‌خاطر الیاف خیلی نرم آن به‌طبع اثر رنگی بسیار نرم و صاف و با‌ظرافتی ایجاد می‌کند. این قلم مو برای تکمیل لایه‌هایی بالایی و یا روی نقاشی مناسب است و در انجام کارهای ساخت‌و‌ساز و بلندینگ و گلیز کردن مناسب است. البته نا‌گفنه نماند که برای آثاری که در سبک‌هایی همچون فوتورئال و هایپر‌رئال هستند صرفا در ابتدای کار می‌توان از این نوع قلم مو استفاده کرد. از انجا که الیاف این نوع قلم مو نرم است قاعدتا نباید از رنگ بسیار غلیظ و سفت استفاده کرد. به عبارت دیگر، قلم مو نرم در رنگ‌گذاری‌هایی با لایه‌‌های ضخیم و سنگین و همچنین روش خیس در خیس و یا آلاپریما مناسب نیست. اتفاقا این قلم مو برای کارهای ظریف و ساخت‌و‌ساز‌هایی با لایه‌ی حساس و کشیدن خطوط ظریف و باریک مثل نقاشی مو مناسب است.
قلم مو زبر دارای الیاف زبر و خشن است و برخلاف قلم مو نرم برای لایه‌گذاری ضخیم و رنگ‌های سفت و پر‌حجم کاملا مناسب بوده و برای آفرینش آثاری با تکنیک ایمپستو و آلاپریما و رنگ‌گذاری سنگین مناسب است. باید کاملا توجه داشت‌که رد الیاف این قلم مو بر‌جای می‌ماند و مناسب ساخت‌و‌ساز و بلندینگ نبوده و الزاما باید از رنگ‌های غلیظ استفاده کنید تا خراش‌های احتمالی بر سطح ایجاد نکند.
بیشتر بخوانید: بهترین روش تمیز کردن قلم مو که هر نقاشی باید بداند!
قلم مو نقاشی سرتخت
یکی از پرکاربردترین و متداول‌ترین قلم مو بوده که دارای بافت ضخیم و سنگین‌تر نسبت به نسبت به بقیه قلم موها دارد. این نوع قلم مو مناسب بافت‌هایی است که در سطح گسترده و وسیع برای پیاده‌سازی انواع تکنیک‌ها با حجم رنگ زیاد کاربرد دارد. این قلم مو‌ای سرتخت دارای شکل‌های مختلفی است مثلا برخی لبه تیز و برخی حالت قطور و پر‌تری دارند. از ویژگی این قلم مو برای پرکردن فضای بزرگ و پوشش دادن در مقیاس بزرگ کارآمد و مناسب است. در واقع به‌نوعی این قلم مو را همه کاره به حساب می‌آورند.
قلم مو نقاشی سرگرد
قلم مو نقاشی سرگرد مناسب کارهای با ظرافت بالا بوده و برای پرکردن فضای خالی و ایجاد خطوط نازک و قطور با توجه به میزان فشار دست مناسب است. قلم مو سرگرد مناسب طراحی و ترسیم کار دقیق و کنترل‌شده است و در هنگام استفاده از این قلم مو از آنجا که قدرت پخش‌کنندگی کمی دارد ترجیحا رنگ مورد استفاده باید رقیق باشد تا بتوان استفاده‌ی بهتری از قلم مو انجام پذیرد. این قلم مو برای شروع یک نقاشی مناسب نیست. برای رنگ‌های گواش و آبرنگ و ریزه‌کاری‌های اکریلیک و رنگ روغن نیز استفاده می‌شود. کاربرد قلم مو سرگرد در حالت خیس و خشک مقداری متفاوت است که در حالت خیس از نوک ان برای به‌وجود آوردن خطوط تیز و درحالت خشک برای محو کردن جزییات کوچک ابزار مناسبی است.
بیشتر بخوانید: 0 تا 100 نقاش روی سفال + 8 طرح جذاب
قلم مو نقاشی سر‌تیز
این قلم موها نوک بسیار ظریفی دارد و برای طراحی خطوط پیچیده و با جزییات بسیار دقیق استفاده می‌گردد. به‌خاطر نوک تیز برای طراحی حروف مناسب است و می توان آن را با متریال مرکب نیز ترکیب کرد. این وسیله نیز برای رنگ‌های غلیظ مناسب نیست..
قلم مو نقاشی زاویه‌دار یا سرکج
قلم مو زاویه دار یا سرکج از زیرمجموعه قلم موی سرتخت است که به آن قلم مو شمشیری نیز می‌گویند. دلیل این نام‌گذاری به خاطر نوک کج ان است. نوک آن تیز و برش خورده مناسب زاویه‌گذاری، خط‌گذاری در مقیاس حساس و کوچک است که کار را راحت تر می‌کند. برای قسمتهای منحنی در نقاشی نیز کارآیی خوبی دارد. از این قلم مو برای ترسیم تکنیک‌های خاص نقاشی و شاخه‌ی درختان می‌توان استفاده کرد.
قلم مو نقاشی زبان گربه‌ای یا فیلبرت
قلم مو نقاشی زبان گربه‌ای نمونه‌ی تغییر‌یافته از قلم مو تخت است با این تفاوت که سر آن به‌صورت گرد تراش خورده است و درارای کاربرد بسیاری است. از آنجا که گوشه‌ی آن به‌صورت هلالی هست رنگ را به‌راحتی بر روی سطوح پخش کرده و برای کارهای ظزیف و رنگ‌گذاری بر روی لبه‌ها و همچنین محو کردن خطوط قوی با رنگدانه بالا تا زمانی که خطوط کاملا خشک نشده‌اند، مناسب است. از آنجا که الیاف این نوع قلم مو مقدار زیادی از رنگ را در خود نگه می‌دارد برای انجام کارهای هنری طولانی شرایط خوبی برای نقاش ایجاد می‌کند و از این جهت که سر موها منظم و دارای انسجام است هیچ‌گونه کثیفی و پخش رنگ اضافی در کار صورت نمی‌گیرد و به‌خاطر همین ظرافت از آن می‌توان برای بلندینگ و گلیز استفاده کرد. در ضمن کار با این قلم مو اسان، راحت و سریع است.
قلم مو نقاشی محو کن
از این قلم مو برای گذاشتن لایه نازک رنگ در قسمتهای بززرگ نقاشی کاربرد دارد و همچنین از آن برای محو کردن خطوط استفاده می‌شود. در نقاشی آبرنگ از این قلم مو برای یرداشتن اب اضافه از روی کار نیز استفاده می‌شود. این قلم مو مناسب ایجاد بافتهای دورانی بوده و حهت برداشتن رنگ و کشیدن بر‌روی رنگ خیس با هدف هماهنگی بین رنگ‌ها و محو‌شدن مرزبندی بین رنگ‌ها استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: تکنیک های نقاشی با مداد آبرنگی؛ با قلم مو و …
قلم مو نقاشی واش
قلم مو واش یا رنگ‌بر برای برداشتن یکدست رنگ و آب اضافه روی نقاشی استفاده می‌شود. به کمک این قلم مو می‌توان سطوح وسیعی را به‌طور یکدست و نازک رنگ‌آمیزی کرد. این قلم مو دارای بافت آزاد و زیادی هست که می‌تواند توالی را برای رنگ‌آمیزی منظم ایجاد کند. معمولا برای زیر‌سازی و رنگ‌امیزی اولیه آبرنگ با این قلم مو انجام می‌شود.
قلم مو نقاشی تک‌ضربی
اگر بخواهیم برای ترکیب حجمی از رنگ صرفا با یک ضرب و ایجاد بافتهای جدید و متفاوت اقدام کنیم باید از این نوع قلم مو استفاده کنیم. از این قلم مو برای نقاشی‌های ظریف مثل آبرنگ و ترکیب رنگ خمیری یا همان رنگ حجم زیاد مثل رنگ روغن استفاده می‌شود.
قلم مو نقاشی لاینر
این قلم مو نیز تغییر یافته‌ی قلم مو‌های تخت است که با آن می‌توان خطوط باریک و ممتد کشید. به‌خاطر بافت زیاد می‌تواند رنگ زیادی را نگه دارد و همین امر در کشیدن خطوط صاف و طولانی موثر است. از این قلم مو برای کشیدن جزییاتی مثل سبزه و شاخ و برگ درختان استفاده کرد.
سخن پایانی
در این مقاله به موضوع انواع قلم مو نقاشی پرداختیم و سعی کردم نگاه کامل و دقیقی را از انواع قلم موها به شما ارائه دهیم. انواع قلم مو از معیار و زاویه‌ی مختلف را بررسی کردیم و از ویزگی‌های نسبی و کاربرد هرکدام سخن گفتیم. امیدوارم که با خواندن این مقاله به اطلاعات کاملی در این زمینه رسیده باشید.